Ψυχολογική πρόληψη των τραυματισμών...

της Σοφίας Ξυγαλά
Στην ελληνική βιβλιογραφία μπορεί κανείς να βρει εξαιρετικά κείμενα που αφορούν στην πρόληψη τραυματισμών στους αθλητές και την ενεργή αποθεραπεία αυτών, ωστόσο οι αναφορές στα ψυχολογικά αίτια που δύναται να προκαλέσουν έναν τραυματισμό, είναι πενιχρές.
Τα αίτια που προκαλούν τραυματισμούς είναι πολλά και περίπλοκα. Συσχετίζονται μυο-σκελετικοί και ανατομικοί παράγοντες, περιβαλλοντικοί, παράγοντες που αφορούν το είδος του αθλήματος και τέλος οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες. Με τους τελευταίους θα ασχοληθώ στο παρόν άρθρο.
Δεν είναι ευρέως γνωστό, πως η ψυχολογική κατάσταση ενός αθλητή μπορεί να προκαλέσει ή να αυξήσει σημαντικά την πιθανότητα ενός σωματικού τραυματισμού. Το αγωνιστικό πρόγραμμα απαιτεί τεράστια αποθέµατα ψυχικής ενέργειας, επιβαρύνει ψυχολογικά τους αθλητές και κάτι τέτοιο μπορεί κάλλιστα να έχει επιπτώσεις στο μυοσκελετικό τους σύστημα. Όμοιους κινδύνους αναπτύσσει το υψηλό στρες που προκαλεί ανορεξία, διαταραχές στον ύπνο και το συντονισμό των κινήσεων.
Γενικότερα, τραυματισμοί στον αθλητισμό μπορούν να προκληθούν από τους παρακάτω ψυχοκοινωνικούς παράγοντες:

---

• Έλλειψη/μείωση αυτοπεποίθησης
• Καθημερινό στρες (μείωση προσοχής, αυτοσυγκέντρωσης)
• Αγωνιστικό στρες/Αντίδραση στο στρες
• Χαμηλή ψυχική αντοχή στο στρες
• Αρνητική ψυχική διάθεση (ένταση, κατάθλιψη, θυμός, κούραση, σύγχυση)
• Έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης

Η ψυχολογική ένταση στους αθλητές καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό και από τις απαιτήσεις του κάθε αθλήματος. Σε αθλήματα μεγάλης χρονικής διάρκειας όπου απαιτείται μεγάλη ενέργεια, η ψυχική ένταση είναι και μεγαλύτερη. Στα σύνθετα αθλήματα μικρής διάρκειας, όπως η επιτραπέζια αντισφαίριση, όπου επιβάλλεται μεγάλη συγκέντρωση και κινητικός συντονισμός, η αυξημένη ψυχική ένταση και νευρικότητα παίζουν αρνητικό ρόλο.
Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, οι αθλητές που δυσκολεύονται να αυτορυθμίζονται στις στρεσογόνες καταστάσεις του αθλήματος που υπηρετούν (αγώνες, συνεχής ανταγωνισμός, συναγωνισμός, κακή απόδοση), αναπτύσσουν μεγαλύτερο κίνδυνο τραυματισμού, καθώς οι αλλαγές στη συγκέντρωση αλλά και το μυϊκό τους σύστημα είναι ραγδαίες. Επομένως, η προσωπικότητα ενός αθλητή, αποτελεί παράγοντα που μπορεί να επηρεάσει τους δείκτες πρόκλησης τραυματισμού. Αθλητές που έχουν καλή απόδοση στις προπονήσεις αλλά γενικά χαμηλότερα αποτελέσματα στους αγώνες παρουσιάζουν συνήθως το πρόβλημα του αυξημένου στρες.
Επίσης, αθλητές με προηγούμενο τραυματισμό - κυρίως αυτοί που δεν ολοκλήρωσαν τη σωματική και ψυχολογική αποκατάσταση από τον τραυματισμό- είναι επιρρεπείς στην εμφάνιση υψηλού άγχους. Κάτι τέτοιο, ενδεχομένως να οδηγήσει σε μειωμένη αυτοπεποίθηση και σε αυξημένο φόβο. Η εμφάνιση του άγχους επανατραυματισμού είναι αποτέλεσμα της μεγάλης διάρκειας της αποκατάστασης, των καθημερινών ενοχλήσεων από τον τραυματισμό και της ενδεχόμενης πρόκλησης επανατραυματισμού ακόμα και με ένα μικρό χτύπημα.  
Πώς μπορούν οι αθλητές να διδαχθούν την αυτορρύθμιση και πώς μπορούν να βοηθηθούν ώστε να καταφέρουν να διατηρούν σε χαμηλά επίπεδα το στρες τους;
Σ΄αυτό το σημείο οφείλω να υπογραμμίσω ότι δεν μπορούν όλοι να αντέξουν τις στρεσογόνες καταστάσεις του αθλήματος με το οποίο ασχολούνται. Εξάλλου, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, κάποιοι ξεχωρίζουν από κάποιους άλλους, ενώ δεν είναι απαραίτητα καλύτεροι. Παρόλα αυτά, πάντα υπάρχουν περιθώρια για την επιστήμη της ψυχολογίας να βοηθήσει αποτελεσματικά τους αθλητές/ασκούμενους.
Για την πρόληψη τραυματισμών από ψυχοκοινωνικά αίτια, οι προληπτικοί παράγοντες που πρέπει να συμμετρούνται είναι η επίβλεψη του προπονητή, η ενημέρωση των αθλητών και η παρακίνηση για αναζήτηση βοήθειας από το κοντινό τους περιβάλλον. Επίσης, η καλλιέργεια του αισθήματος αυτοπροστασίας τους. Ειδικότερα, καταλυτικό ρόλο διαδραματίζουν οι αλλαγές στον τρόπο προπόνησης (π.χ., προσομοιώσεις αγώνων μεγαλύτερης πίεσης/έντασης) και η ψυχολογική υποστήριξη από ειδικό, με την υιοθέτηση τεχνικών αντιμετώπισης του στρες, την αποκαλούμενη αυτογενής εξάσκηση. Πρόκειται για  ένα είδος προπόνησης που βασίζεται στη δημιουργία ενός κλίματος ψυχικής ηρεμίας και ταυτόχρονα υψηλού βαθμού συγκέντρωσης. Συνδέεται με την κατευθυνόμενη προσοχή του προπονούμενου στις τεχνικές που πρέπει να χρησιμοποιήσει, ελέγχοντας παράλληλα την συναισθητική του κατάσταση. Η μέθοδος είναι βασισμένη στην παρατήρηση του Γερμανού ψυχιάτρου J.H. Schulz, σύμφωνα με την οποία, ο άνθρωπος με τη βοήθεια της φαντασίας του και μέσω της αυθυποβολής είναι σε θέση να προκαλέσει αλλαγές στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, που οδηγούν σε χαλάρωση και ηρεμία του νου. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται πριν από τους αγώνες ή στο μεταξύ διάστημα αυτών την ίδια μέρα (προκριματικοί-ημιτελικοί, κλπ).
Συμπληρώνω πως, ένας προπονητής οφείλει να ενδιαφέρεται και να ενημερώνεται για την ψυχολογική κατάσταση των αθλητών  του, να δίνει μεγάλη προσοχή και να ερευνά την αλλαγή συμπεριφοράς τους στον αγωνιστικό χώρο. Εξω-αγωνιστικά γεγονότα μπορεί να προκαλέσουν στρες, μείωση της προσοχής και της συγκέντρωσης στους αθλητές του και να οδηγήσουν σε μείωση της απόδοσης και πιθανούς τραυματισμούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο προπονητής καλείται να ενεργήσει με τέτοιο τρόπο ώστε να προστατέψει τους αθλητές του: καθορίζοντας ανάλογα την επιβάρυνση στην προπόνηση, προσθέτοντας ρεπό ή δίνοντας άδειες ξεκούρασης, ακόμη και διακόπτοντας μια προπόνηση. Συνεπακόλουθα, οφείλει να εξασφαλίζει ένα ευχάριστο αθλητικό περιβάλλον στην ομάδα του. Το θετικό αγωνιστικό κλίμα, η διακριτική ενημέρωση για την εξω-αγωνιστική ζωή των αθλητών του, η υποστήριξη αν το ζητήσουν, η φροντίδα για επαρκή ξεκούρασή τους, είναι μέλημά του. Επίσης, πρέπει συχνά να διαλογίζεται πάνω σε ερωτήματα, όπως: τι κάνει έναν αθλητή ευτυχισμένο, ή εναλλακτικά τι μπορεί να μειώσει το στρες του, ειδικά σε περιόδους κρίσεων ή κακής απόδοσης των αθλητών χωρίς φανερά αίτια.
Τέλος, η παρουσία και η παρέμβαση ενός ψυχολόγου, τείνει να είναι επιβεβλημένη πιο πολύ από ποτέ στον αθλητισμό κάθε είδους, καθώς μπορεί να βοηθήσει τους αθλητές- και όχι μόνο-ως προς τη γνωστική τους αναδόμηση, ώστε να βρίσκουν οι ίδιοι τρόπους να αυτορυθμίζονται. Δηλαδή, να χειρίζονται το στρες τους, να επανακαθορίζουν τους στόχους και τα εσωτερικά τους κίνητρα, διαμορφώνοντας τη διάθεση και τις σκέψεις τους και αναπτύσσοντας τη θετική ανατροφοδότηση και την αυτοπεποίθησή τους.
 
Σοφία Ξυγαλά
(καθηγήτρια φυσικής αγωγής, σύμβουλος ψυχικής υγείας)
 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
D. HARRE: ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗ, εκδόσεις ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ
Γ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ, Α. ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ, Ν.ΖΟΥΡΜΠΑΝΟΣ: ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΥΓΕΙΑ, εκδόσεις ΣΕΑΒ 2015
R. MARTENS: ΠΡΟΠΟΝΗΤΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ, εκδόσεις ΣΑΛΤΟ
Β. Φ. ΜΠΑΣΚΙΡΟΦ: ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΤΡΑΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ, εκδόσεις ΣΑΛΤΟ
(Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στον Πανελλήνιο Οδηγό Πολεμικών Τεχνών)